राम कुशवाहा
पर्सा, ०९ जेठ ।
नेपालको तराई क्षेत्रको महत्त्वपूर्ण श्रीसिया नदी अहिले अस्तित्व संकटमा छ, तर यसको संरक्षणमा सरोकारवालाको उदासिनता गम्भीर चिन्ताको विषय बनेको छ। प्रदूषण, अतिक्रमण, र जलवायु परिवर्तनका समस्याहरूले यस नदीलाई नकारात्मक असर पुर्याइरहेको भए पनि जिम्मेवार निकायहरूको उपेक्षाले संकट झनै गहिरो बनाइरहेको छ।

**प्रदूषण र यसको असर**
औद्योगिक फोहोर, घरेलु फोहोर र कृषि फोहोरको अव्यवस्थित व्यवस्थापनका कारण श्रीसिया नदीको पानी अत्यन्तै प्रदूषित भएको छ। यो प्रदूषणले नदीको जैविक विविधता नष्ट हुँदैछ र यसै कारणले गर्दा स्थानिय बासिन्दाहरूको स्वास्थ्यमा समेत गम्भीर असर परेको छ। विभिन्न संघ-संस्थाले बारम्बार आवाज उठाउँदा पनि सरोकारवालाहरूको ध्यानाकर्षण हुन नसकेको देखिन्छ।

**अतिक्रमणको समस्या**
नदी किनारमा बढ्दो अतिक्रमणले श्रीसिया नदीको प्राकृतिक वहावमा अवरोध पुर्याएको छ। खेतीपाती र अव्यवस्थित बसोबासका कारण बाढी र कटानका समस्या बढिरहेका छन्। सरकारी निकायहरूले यी समस्याहरू समाधान गर्न ठोस कदम चाल्न नसकेको स्थानियहरू बताउँछन्।

**जलवायु परिवर्तन र प्रभाव**
जलवायु परिवर्तनका कारण पानीको वहावमा आएको अस्थिरताले पनि श्रीसिया नदी संकटमा परेको छ। गर्मी महिनामा नदी सुक्ने र बर्खामा अत्यधिक बाढी आउने समस्याले स्थानिय जनजीवनमा प्रतिकूल असर पारिरहेको छ। यसबारेमा चेतना फैलाउन र व्यवस्थापनका लागि कार्य गर्न सरोकारवालाहरूले उपेक्षा गरेको आरोप लागिरहेको छ।

**सरोकारवालाहरूको उदासिनता**
सरोकारवाला निकायहरूको उदासिनता नदीको संकट समाधानमा प्रमुख बाधक बनेको छ। विभिन्न गैरसरकारी संघ-संस्था र स्थानिय नागरिकहरूले बारम्बार आवाज उठाउँदा पनि ठोस कदम चाल्नमा कमी देखिएको छ। प्रदूषण नियन्त्रण, फोहोर व्यवस्थापन, अतिक्रमण रोकथाम, र जलस्रोत व्यवस्थापनमा तदारुकता नदेखाएको गुनासो छ।

**स्थानिय बासिन्दाहरूको आवाज**
स्थानिय बासिन्दाहरूले आफ्नो आवाज सुनाउन र समस्या समाधानका लागि बारम्बार अनुरोध गरेका छन्। तर, यी आवाजहरू प्रायः बेवास्ता गरिएका छन्। “हामीले कैयौं पटक सम्बन्धित निकायहरूलाई जानकारी गराएका छौं, तर हाम्रो गुनासोको सुनुवाइ हुँदैन,” एक स्थानिय बासिन्दाले भने।

**सरकारको प्रतिक्रिया**
सरकारले विभिन्न कार्यक्रमहरूको घोषणा गरे तापनि ती कार्यक्रमहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयनमा कमी देखिएको छ। सरकारले सफाई अभियान, फोहोर व्यवस्थापन, र जनचेतना अभिवृद्धि जस्ता योजना ल्याउने भने तापनि तिनीहरूको कार्यान्वयनमा उदासिनता देखाइएको छ।

**समाधानको उपाय**
श्रीसिया नदीको संरक्षणका लागि सरोकारवाला निकायहरूको तदारुकता आवश्यक छ। निम्न कदमहरू अवलम्बन गर्नुपर्ने देखिन्छ:
1. **कडा कानून कार्यान्वयन:** प्रदूषण नियन्त्रण र अतिक्रमण रोक्न कडा कानून लागू गरिनु पर्छ।
2. **जनचेतना अभिवृद्धि:** स्थानिय समुदायमा जनचेतना फैलाउन र उनीहरूको सक्रिय सहभागिता सुनिश्चित गर्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिनुपर्छ।
3. **समन्वय र सहकार्य:** सरकारी निकाय, गैरसरकारी संघ-संस्था, र स्थानिय समुदायबीच समन्वय र सहकार्य आवश्यक छ।

सरोकारवालाहरूको तदारुकताले मात्र श्रीसिया नदीको संरक्षण सम्भव छ। सबै पक्षले एकजुट भएर काम नगरेसम्म यो समस्या समाधान हुने छैन। समयमै कदम चाल्न नसके यस नदीको अस्तित्व संकटमा पर्ने छ, जसको प्रत्यक्ष असर स्थानिय जनजीवनमा पर्नेछ।